Πώς ήταν το αρχαιοελληνικό γέλιο; Ποια θέση είχε το γέλιο στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη; Το μόνο τεκμήριο για το χιούμορ των αρχαίων είναι ο «Φιλόγελως», μία πολύ δημοφιλής ανθολογία ανεκδότων και αστείων ιστοριών που κυκλοφορούσε στην Ύστερη Αρχαιότητα (4ος αιώνας π.Χ.). Ανθολόγοι και επιμελητές της είναι ο Ιεροκλής και ο Φιλάγριος. Ορισμένα από τα αστεία της συλλογής ωστόσο, προέρχονται από τον κατά διακόσια χρόνια παλαιότερό τους Λουκιανό ή και από ακόμα αρχαιότερες πηγές.
Αιτίες γέλιου
Σύμφωνα λοιπόν με τη σειρά ανεκδότων του «Φιλογέλωτος» η κύρια πηγή των αρχαιοελληνικών αστεϊσμών ήταν οι ασυνεννοησίες, οι σωματικές αδυναμίες και ιδιαιτερότητες (τυφλότητα, φαλάκρα, κακή αναπνοή). Επίσης στο επίκεντρο σχολιασμού έμπαιναν οι «σχολαστικοί» και αφελείς «μορφωμένοι» της εποχής, οι φιλάργυροι, μέθυσοι, λιγούρηδες, στρυφνοί, φθονεροί, βρομόστομοι, κουτοί, δειλοί, οκνηροί, ευτράπελοι. Τέλος, αντικείμενο γέλιου ήταν και οι εθνικές ή γεωγραφικές καταγωγές - μεγαλύτερη σάτιρα υφίσταντο όσοι κατάγονταν από τα Άβδηρα, τη Σύμη και τη Σιδώνα.
Ευτράπελα και παράξενα αρχαιοελληνικού γέλιου
1. Στην αρχαιοελληνική κοινωνία το γέλιο λειτουργούσε ως μία γέφυρα που ένωνε την απόσταση ανάμεσα στην κοινωνία των θεών και εκείνη των ανθρώπων
2. Το αρχαιοελληνικό γέλιο δεν ήταν μόνο ευχάριστο, αλλά και τρομερά ισχυρό σε σημείο που προκαλούσε φόβο για την ντροπή αλλά και για την πιθανή βία που θα προκαλούσε.
3. Το αρχαιοελληνικό γέλιο ήταν ένα ισχυρό όπλο εναντίον των μοναρχών και των τυράννων, οι οποίοι -στην πλειοψηφία τους- ήταν πολύ ανεκτικοί στη σάτιρα. Για παράδειγμα η ανεκτικότητα του αυτοκράτορα Αύγουστου στη σάτιρα που του ασκούσαν ήταν τόσο μεγάλη, που ο λαός συνέχιζε να τη γιορτάζει τέσσερις αιώνες μετά το θάνατό του! Σ.σ. Αν ζούσε τότε ο Λαζόπουλος δεν θα είχε να αντιμετωπίσει τα χρηματικά πρόστιμα του ΕΣΡ.
4. Η διαχρονικότητα των αστείων που συναντάμε σήμερα, τον 18ο αιώνα, ακόμα και στην Αναγέννηση είναι εντυπωσιακή και «κατάγεται» σε μεγάλο βαθμό από τα αρχαιοελληνικά αστεία που ταξίδεψαν μέσα στους αιώνες. Για παράδειγμα, δεν είναι τυχαίο πως στον «Φιλόγελω» υπήρχαν πολλά αστεία για την αμφισβήτηση της πατρότητας, κάτι που εμφανίζεται πάρα πολύ έντονα και στο χιούμορ των ανθρώπων της Αναγέννησης.
5. Τα αστεία στην αρχαιότητα ήταν πολύ συχνό μέσο των δικανικών λόγων, αφού η γελοιοποίηση ήταν ισχυρό όπλο στα χέρια των τότε δικηγόρων.
6. Πολύ συχνά ήταν στην αρχαιότητα και τα αστεία για το θάνατο. Για παράδειγμα, ένα από τα πιο κοινά αστεία του 4ου αι. π. Χ. ήταν ο θάνατος του ζωγράφου Ζεύξη, ο οποίος λέγεται πως «έμεινε στον τόπο» όταν είδε το πορτρέτο που ετοίμασε για μια γριά γυναίκα. Το black humor λοιπόν υπάρχει από πολύ παλιά...
7. Η σειρά ανεκδότων του «Φιλογέλωτος», ενώ περιλαμβάνει 265 ανέκδοτα, μόνο τα 8 είναι για τις γυναίκες, κάτι που αποδεικνύει τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι το γυναικείο φύλο.
8. Ο κωμικός Τζιμ Μπόουεν πριν από λίγα χρόνια βάσισε ένα ολόκληρο σόου σε αστεία που προέρχονταν από τον «Φιλόγελω» χωρίς να το καταλάβει κανείς από το ακροατήριο, με αποτέλεσμα το κοινό να ζήσει, εν αγνοία του, την εμπειρία μια βραδιάς του αρχαιοελληνικού γέλιου.
