Μια περιπλάνηση στις δυνατότητες εναλλακτικής εκπαίδευσης που υπάρχουν ανά τον κόσμο, μια ιστορική αναδρομή της δημιουργίας τους και φυσικά μια απόδειξη ότι υπάρχει «εναλλακτική» λύση στα επικρατούντα εκπαιδευτικά συστήματα που προωθούν τον ανταγωνισμό και το stress.
Όλα ξεκίνησαν τo 1907, όταν ο Αυστριακός φιλόσοφος Rudolf Steiner έγραψε το πρώτο του βιβλίο πάνω στην εκπαίδευση με τίτλο «Η εκπαίδευση του παιδιού». Πέρα όμως από τη συγγραφή αυτού του βιβλίου και την εντρύφηση του στην παιδαγωγική, ο Rudolf Steiner είναι ο ιδρυτής της «ανθρωποσοφίας»· ενός δηλαδή φιλοσοφικού ρεύματος που αξιώνει την ύπαρξη ενός πνευματικού και ταυτόχρονα προσιτού σε όλους κόσμου, στον οποίο ο κάθε άνθρωπος μπορεί να αναπτύξει τη φαντασία, την έμπνευση και τη διορατικότητα του ελεύθερα και ορθολογικά.
Μπορεί να είναι δύσκολη η κατανόηση του φιλοσοφικού αυτού όρου, όμως αποτέλεσε τη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκαν τα σχολεία του Steiner και τα οποία μέχρι σήμερα πρεσβεύουν μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην εκπαίδευση. Το πρώτο σχολείο ιδρύθηκε το 1919 στη Στουτγκάρδη της Γερμανίας προκειμένου να εξυπηρετήσει τα παιδιά των εργαζομένων στο εργοστάσιο τσιγάρων Waldorf-Astoria, το όνομα του οποίου συμπεριλήφθηκε και στην επωνυμία του εκπαιδευτηρίου. Σήμερα υπάρχουν πάνω από 1000 σχολεία και 2000 παιδικοί σταθμοί Steiner-Waldorf ανά τον κόσμο, αν και κανένα ακόμη στην Ελλάδα.
Η δομή και ο τρόπος διδασκαλίας στα σχολεία Steiner-Waldorf διαφέρουν πάρα πολύ από αυτά που γνωρίζουμε οι περισσότεροι και βασίζονται εξ ολοκλήρου στην ελεύθερη ανάπτυξη του παιδιού μέσω δημιουργικών μεθόδων εκμάθησης. Στην προσχολική ηλικία το παιδί μαθαίνει να πειραματίζεται και να χρησιμοποιεί τις αισθήσεις του, ενώ του δίνεται ο χώρος και ο χρόνος να έρθει σε επαφή με τη φύση και να αναπτυχθεί κοινωνικά. Η μεγάλη σημασία που δίνεται στο παιχνίδι, τις χειροτεχνίες και τα παραμύθια, κάνει τα παιδιά να νιώθουν ασφαλή και ήρεμα μέσα στο σχολικό περιβάλλον.
Στην ηλικία των 7 ετών τα παιδιά περνούν στο δεύτερο στάδιο εκπαίδευσης και έρχονται σε επαφή με το δάσκαλο, ο οποίος θα παραμείνει μαζί τους για τα επόμενα 8 χρόνια. Η διδασκαλία βασίζεται στην καλλιτεχνική δημιουργία και την ανάπτυξη της φαντασίας, ενώ τα παιδιά αναπτύσσουν έναν σεβασμό απέναντι στο περιβάλλον και τους γύρω τους. Πέρα από τα βασικά μαθήματα Γλώσσας, (παγκόσμιας) Ιστορίας, Μαθηματικών, Φυσικής και Χημείας, τα παιδιά διδάσκονται «Ευρυθμία» και πολλές πρακτικές τέχνες. Στην επόμενη φάση, από την ηλικία των 14 μέχρι 19 ετών, η μέθοδος Steiner εστιάζει στην ανάπτυξη κριτικής σκέψης και ερευνητικού πνεύματος, ενώ τα παιδιά ενθαρρύνονται να «εξερευνήσουν ιδέες που θα μπορούσαν να τους οδηγήσουν σε ιδεώδη».
Στη Μεγάλη Βρετανία, μια χώρα με πολύ μεγάλο αριθμό σχολείων Steiner, γίνονται πολλές προσπάθειες για να επιδοτηθούν αυτά τα σχολεία από το κράτος και να αντικαταστήσουν τη μέθοδο της «κατ’ οίκον διδασκαλίας», η οποία είναι ίσως η πιο δημοφιλής μέθοδος εκμάθησης από γονείς που θέλουν να αντισταθούν στο εκπαιδευτικό σύστημα που επιβάλλει το κράτος, αλλά δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στα δίδακτρα ενός ανεξάρτητου σχολείου.
Μία άλλη μέθοδος εναλλακτικής εκπαίδευσης, που μας είναι γνωστή και στην Ελλάδα, είναι αυτή της Μaria Montessori. Η Ιταλίδα παιδαγωγός Maria Montessori άρχισε να αναπτύσσει τις μεθόδους της το 1897, αφού παρακολούθησε μαθήματα παιδαγωγικής στο πανεπιστήμιο της Ρώμης. Το Μοντεσσοριανό σύστημα στηρίζεται στην αυτοέκφραση, την ελευθερία και την αυθόρμητη δραστηριότητα και εστιάζει στην αγωγή των αισθήσεων, της ευφυΐας, των κοινωνικών συναισθημάτων και της ηθικής βούλησης.
Στην πράξη, η Μοντεσσοριανή αγωγή ξεκινά από την ηλικία των 2 ετών και φτάνει μέχρι τα 12. Όμοια με τα σχολεία Steiner, η Montessori ενθαρύνει τη δημιουργική έκφραση στην προσχολική ηλικία, ενώ στη συνέχεια παρακινεί τα παιδιά να αποφασίζουν ελεύθερα και ανεξάρτητα με ποιον τρόπο θα εκπονούν τις εργασίες τους, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις ανησυχίες τους. Αυτό που μπορεί να προβληματίσει κάποιον σχετικά με τα σχολεία Montessori, είναι ότι μετά την ηλικία των 12, τα παιδιά είναι αναγκασμένα να ενταχθούν σε ένα συμβατικό εκπαιδευτικό ίδρυμα και αναπόφευκτα να απομακρυνθούν από τη φιλελεύθερη φιλοσοφία της Maria Montessori.
Αν και οι δυνατότητες εναλλακτικής εκπαίδευσης είναι πολύ περιορισμένες στη χώρα μας, θελήσαμε μέσω αυτής της ανασκόπησης να προσφέρουμε τροφή για σκέψη αναφορικά με τις μη συμβατικές μεθόδους διδασκαλίας ανά τον κόσμο και να προβληματίσουμε ίσως τους σημερινούς γονείς σχετικά με το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το εκάστοτε σχολείο στην ανάπτυξη του παιδιού.
Παρακολουθείστε μερικές εικόνες από το μεγαλύτερο σχολείο Steiner στο Ηνωμένο Βασίλειο:
